CONGOMA calling!

Vorige week beschreef ik Rwanda, land van duizend heuvels. Rwanda, vooruitstrevend vakantieland, waar de interne zaken op orde zijn, een groeiende economie en veel sympathie bij het westen. Daar waar de Rwandese president Kagame rust bracht in zijn eigen land, bracht hij die beslist niet in de regio. Het geweld laaide de afgelopen weken weer eens op, met directe gevolgen voor vluchtelingenstromen en daarmee voor het werk van Medair.

Mede dankzij artikelen van Koert Lindijer, Afrika-correspondent van NRC-handelsblad die de situatie in deze regio op de voet, vertel ik deze keer iets over recente ontwikkelingen in de omgeving, waarbij Rwanda een dubieuze rol speelt en waarvan duizenden Congolezen de dupe zijn.

Sinds vredesgesprekken tussen Congo en Rwanda afgelopen maand mislukten, zijn de gevechten in de regio toegenomen. Het struikelblok lijkt de rol van de door Rwanda gesteunde strijdgroep M23. Rwanda’sbemoeienis met Oost-Congo is uitgelopen op zo ongeveer een permanente bezetting van het grondstofrijke gebied en nu blokkeert het een akkoord over terugtrekking van zijn troepen. Sinds Rwandese soldaten drie jaar geleden Oost-Congo binnenvielen, vindt er op grote schaal verwoesting plaats met honderdduizenden ontheemden als gevolg. Tussen november 2023 en augustus 2024 breidde M23 zijn grondgebied met meer dan 70 procent uit. Rwanda reageert niet op internationale druk, waardoor de oorlog doorgaat.”

De inname vorige week van de stad Masisi, hoofdstad van de gelijknamige regio, geldt als een van degrootste zeges die M23 de afgelopen drie jaar heeft behaald. Masisi, op zo’n tachtig kilometer hier vandaan, is een uiterst vruchtbaar gebied met groene heuvels en valleien. De streek staat bekend om zijn koeien en kaas, bevat vele grondstoffen en ligt aan een belangrijke handelsroute. Bovendien woont er een grote concentratie Tutsi’s, de etnische groep waarvoor M23 het zegt op te nemen. Het doorgaans slecht functionerende Congolese regeringsleger deed er alles aan om de verovering van Masisi te voorkomen. Er stegen regelmatig gevechtsvliegtuigen op vanaf Goma naar Masisi, waar talrijke strijdgroepen zich achter het regeringsleger schaarden. M23 staat de facto onder leiding van Rwanda, dat met vierduizend militairen in Oost-Congo meer mensen op de grond heeft dan de drieduizend man sterke rebellengroep. Bij de strijd worden zware wapens ingezet, kindsoldaten ingelijfd en vinden systematisch beschietingen plaats op stedelijke gebieden waar zich ontheemden ophouden. Mede door de inmenging van Rwanda kent Congo een van de grootse humanitaire crises ter wereld.

Oorzaken zijn duidelijk, maar nu de gevolgen tijdens de afgelopen week, voor ontheemden en voor ons.Via een app worden we op de hoogte gehouden van de diverse gevechten, incidenten, beschietingen, strijdende groeperingen, maar ook van de bewegingen van vluchtelingen. Zo wisten we dat duizenden mensen het geweld in Masisi waren ontvlucht, vooral in westelijke en zuidelijke richting. Ook was bekend dat er mensen met schotwonden tussen zaten. 

Voor ons is het dan zaak om een aantal vragen snel te beantwoorden. Waar zijn de mensen precies naartoe gegaan? Welke medicijnen, producten, artikelen hebben ze in eerste instantie nodig? Hebben we die zaken op voorraad? Is het voor onze mensen verantwoord om daar heen te reizen? Wie gaan dat doen? Via welke routes? Met onze eigen voertuigen, herkenbaar als Medair, of vanwege de onveiligheid liever met gehuurde auto’s? Of is het beter om van VN-helikopters gebruik te maken? Is daar plek? Waar kan worden overnacht? Wat vindt ons hoofdkantoor in Zwitserland? Welke budgetten zijn beschikbaar? Hoeveel geld kunnen we daarvan nu besteden? Wat valt er af te spreken met andere hulporganisaties? Wiemoeten verder worden geïnformeerd? Hoewel we snel willen reageren, is het natuurlijk belangrijk om de eventuele risico’s vooraf zoveel mogelijk in te schatten en te beperken. Als het goed is gaan onze mensen morgen op pad. Er is inmiddels een week overheen gegaan, maar veel sneller was in dit geval niet mogelijk.

Rwanda financiert de oorlog door de verkoop van geroofde Congolese grondstoffen. En daarin heeft het Westen belangen. De Europese Unie ging eerder dit jaar met Rwanda een verbintenis aan voor de ontwikkeling van de grondstoffensector. Volgens de EU is dergelijke samenwerking essentieel omdat deze grondstoffen „noodzakelijk zijn voor de groene en digitale transitie”. De Rwandese betrokkenheid leidt tot opvallend weinig kritiek uit Europese landen. De Verenigde Staten zetten Rwanda weliswaar onder druk, maar in Europa blijft Rwanda geliefd, zeker bij de Franse president Macron. Zo vechten Rwanda’ssoldaten in Mozambique, mede om het Franse energiebedrijf Total te beschermen tegen opstandelingen en ook in de Centraal Afrikaanse Republiek zijn Rwandese soldaten een belangrijke veiligheidsfactor geworden. Die militaire betrokkenheid bij westerse economische belangen lijkt Rwanda te beschutten tegen kritiek.

Volgens VN-experts en mensenrechtenorganisaties is de strijd om mineralen een van de belangrijkste oorzaken van conflicten. Congo is in potentie het rijkste land van Afrika. De binnenvallende legers hebben daar altijd van geprofiteerd. Volgens de VN financiert de Rwandese president Kagame zijn oorlogsuitgaven met de opbrengst van Congolese diamanten, goud en coltan en ook de president van Oeganda, Yoweri Museveni, laat zijn officieren rijkelijk delen in de winsten van de handel in diamanten, goud, tantaal, niobium, koffie en hout.

Congo, Oeganda en Rwanda zijn in hun handelsverkeer dus innig met elkaar verbonden. Congo zelf haalt vooralsnog weinig profijt uit zijn eigen grondstofsituatie. Maar op de lange termijn kan dat veranderen. De sleutel voor een overgang naar een groene wereldeconomie ligt in de rijke bodemschat van Congo, niet in Rwanda. De Amerikaanse president Joe Biden was vorige maand in Angola vanwege de aanleg van een regionale spoorlijn om die grondstoffen te exporteren. President Tshisekedi van Congo hoopt daarom dat Bidens opvolger Donald Trump met een blik op toekomstige belangen zijn kaarten op Congo zal zetten. We gaan zien welke gevolgen dat heeft.