CONGOMA calling!

Deze week bracht ik een bezoek aan vluchtelingenkamp Baraka, een half uur rijden ten westen van Goma. We gaan daar per 1 december aan de slag, waarschijnlijk voor een maand of zes. Gratis gezondheidszorg voor de vluchtelingen, bijvoeding voor ondervoede kinderen en ook psychosociale ondersteuning voor slachtoffers van (vooral) seksueel geweld. Het kamp telt rond de 47.000 inwoners. Ter vergelijking, het gaat over stad zo groot als Middelburg, Houten of Zutphen. Een vergelijkbaar takenpakket is er ongeveer 4 maanden geleden opgezet door Première Urgance Internationale (PUI), een Franse hulporganisatie. Wij gaan het van hen overnemen en hebben ter plekke met hen en met de leiding van de vluchtelingen afgesproken. 

Eerst even iets anders. We hadden het oog eigenlijk laten vallen op een andere locatie, maar daar zijn de onderhandelingen vastgelopen. Onderhandelingen, vraag je je af, wat moet er dan onderhandeld worden? Teleurstellend genoeg namen de ongeveer 20 lokale vaste medewerkers van het Centre de Santé geen genoegen met het salaris dat we hen konden bieden. “De vorige hulporganisatie betaalde ons behoorlijk wat meer”, zo maakten ze ons duidelijk. Dat die medewerkers feitelijk een inkomen zouden moeten ontvangen van de Congolese regionale medische autoriteit is geen goed argument, want zo werkt het niet. En dat het ons natuurlijk vooral gaat om het helpen van vluchtelingen, daar hadden die medewerkers ook niet echt een boodschap aan. Voor mij nog maar weer eens een les: voor veel mensen in Congo geldt, dat als je zelf nauwelijks meer iets hebt om van rond te komen, je er alles aan doet om er toch wat wijzer van te worden. Ook al doe je dat over de ruggen van de vluchtelingen…. Hoe bijzonder is het dan eigenlijk dat er zeker ook verhalen zijn van mensen die zelfs onder de meest bizarre en mensonterende omstandigheden nog aan anderen blijven denken. Kennelijk is dat een volstrekt tegennatuurlijke menselijke reactie. Enfin, Medair heeft vaste bedragen over voor de lokale salarissen en die zijn heus niet slecht, maar als mensen echt het onderste uit de kan zoeken, dan kunnen afspraken dus op niets uitlopen en zo geschiedde. Hun hoop in rook vervlogen!

We draaien de doorgaande weg richting Sake af in noordelijke richting en rijden al snel op een hobbelig pad (want op lavasteen) tussen de vele tentjes door. Tsja, hoe beschrijf ik wat ik allemaal zie. Gezamenlijk met kleine kinderen rondscharrelende kippen, vrouwen die op vuurtjes eten aan het bereiden zijn, een wirwar van tenten en geïmproviseerde schamele onderkomens, mannen in een barretje, hier en daar een soort van winkeltje, overal bedrijvigheid, waslijnen met kleding, een toiletgebouwtje, een stenen bouwval uit de Belgische tijd, jochies aan het voetballen met een ronde kluwen van lappen stof, manden met groenten en fruit, een kapsalon, zie ik daar een schooltje?  en geuren, vooral geuren; een brandlucht vermengd met de geuren van eten. Ik heb begrepen dat hulpverleners een kamp langzaamaan verlaten als het toch wel heel erg op een dorp gaat lijken, met alles wat daarbij komt kijken. Wat een veerkracht spreekt eruit! Kennelijk is er nog hoop bij de vluchtelingen, hoop dat ze ooit naar hun dorpen kunnen terugkeren, hoop dat veilige leefomstandigheden terugkeren. Medair levert graag een bijdrage aan die hoop, hier en op andere plekken.

We komen op de plaats van bestemming aan: een afgesloten stuk terrein, midden op het kamp, voorzien van een houten poort. De gesprekken verlopen prima, PUI heeft een keurig kampje in het kamp opgezet, met gebouwtjes, maar voornamelijk tenten. De tenten zullen ze komende week afbreken en wij gaan er gebouwtjes voor in de plaats zetten, met toestemming van de eigenaar. We spreken met de mensen die nu in dienst zijn; we kunnen ze waarschijnlijk allemaal weer een contractje aanbieden voor de komende tijd.De leiding van PUI ter plekke is blij dat ze het werk en natuurlijk ook de werknemers aan ons kunnen overdragen. Hoop doet leven en zolang er leven is, is er hoop. Of is die redenering vicieus?

Toch ook nog maar wat achtergrondinformatie over wat er hier speelt.

Afgelopen juni meldden ook Nederlandse media dat mannen, bewapend met kapmessen en geweren, 41 mensen in verschillende dorpen in de provincie Noord-Kivu in het oosten van de DR Congo hadden gedood. Lokale maatschappelijke organisaties vertelden dat het werkelijke dodental minstens tachtig bedroeg. De rebellen staken ook een medische kliniek in brand. Volgens lokale bronnen zat de islamitische groep Allied Democratic Forces (ADF) erachter. Ook een reeks andere aanvallen in dezelfde week werd aan deze strijders toegeschreven. Hoewel de ADF een van de oudste actieve rebellengroepen is in het gebied, is er maar weinig over bekend.

In vorige blogs heb ik verteld van de rebellengroep M23 waartegen het Congolese leger dagelijks en op diverse plaatsen aan het vechten is. Maar er zijn veel meer rebellengroepen actief. Vandaag wat meer over de genoemde ADF. Ze hebben zich in het oosten van Congo gevestigd als de inmiddels dodelijkste gewapende groepering. Wie zijn de rebellen van de ADF, die door de Islamitische Staat (IS) worden voorgesteld als hun tak in Centraal-Afrika en door Oeganda worden beschuldigd van twee recente aanslagen op zijn grondgebied?

Oorspronkelijk was de ADF een coalitie van Oegandese gewapende groepen, waarvan de grootste bestond uit moslims, die zich verzetten tegen het regime van president Yoweri Museveni. Sinds 1995 wonen ze aan de Congolese kant van het Rwenzori-gebergte, waar ze wortel hebben geschoten. Vanaf 2014 wordt de ADF ervan beschuldigd meer dan 6.000 Congolese burgers te hebben afgeslacht bij zeer gewelddadige invallen in de regio Beni, in de provincies Noord-Kivu en in Ituri. Sinds april 2019 zijn enkele ADF-aanvallen inderdaad opgeëist door IS. De Verenigde Staten hebben de ADF dan ook geplaatst onder de “terroristische groeperingen” die gelieerd zijn aan de jihadisten van IS.

Sinds 2022 is het conflict in oost-Congo verder uitgebreid. Er vinden gevechten plaats tussen het regeringsleger, gesteund door buurland Oeganda, rebellengroep M23, gesteund vanuit buurland Rwanda, ADF en een honderdtal andere, kleinere strijdgroepen. Uit de getuigenissen van voormalige ADF-gijzelaars blijkt dat de regels die onder de ADF worden toegepast streng zijn: verplicht dragen van de sluier voor vrouwen, afgehakte handen in geval van diefstal, openbare afranselingen in geval van seksuele relaties buiten het huwelijk, meerdere keren per dag bidden en schreeuwen in de naam van Allah tijdens aanvallen.

Het is eigenlijk best onduidelijk wat de ADF nu eigenlijk wil. Het hoofddoel, de regering van Oeganda omverwerpen en de positie van moslims verbeteren, is niet echt haalbaar. En stichting van een islamitische staat in Congo gaat ook niet lukken: slechts 5 tot 10 procent van de bevolking is moslim, dus vanuit de lokale bevolking is er onvoldoende steun. Congolese rekruten van de ADF worden gekidnapt, gedwongen vastgehouden en gebrainwasht. Dat geldt ook voor de vrouwen. De ADF profiteert niet van Congo’s mineralen en goud; ze moeten zich zo vaak verplaatsen dat ze geen stabiele inkomsten hebben. Er lijken dus niet echt concrete doelen te zijn in Congo.